Αρχαιολογική Α.Ε. ΙΙ

Στο άρθρο αυτό προτείνω έναν ακόμη τρόπο με τον οποίο η ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία θα μπορούσε να αποβῄ πολύτιμη για την υπόθεση της αρχαιολογίας στην Ελλάδα.

Η ιδέα φυσικά δεν είναι δική μου ούτε είναι κάτι το εξαιρετικά ευφυές. Τόσο περισσότερο λοιπόν απορώ γιατί σε μια χώρα με την αρχαιολογική παράδοση της Ελλάδας, το επιστημονικό δυναμικό και την βέβαιη τουριστική πελατεία δεν έχει δημιουργήσει κανείς μια πρότυπη αναπαράσταση αρχαίας πόλης, με την αγορά της, τους ναούς, τα στρατιωτικά σώματα και φυσικά τους κατοίκους της.Για την δημιουργία μιας τέτοιας αναπαράστασης θα μπορούσαν να εργαστούν πληθώρα αρχαιολόγων, ιστορικών, τεχνιτών και ξεναγών, παράγοντας πρωτότυπη και πολύτιμη επιστημονική εργασία. Ο επισκέπτης θα είχε ολοζώντανα μπροστά στα μάτια του έναν Αθηναίο ρήτορα, μια Κορινθία εταίρα, ένα Λακεδαιμόνιο οπλίτη, με την αμφίεση και την κόμμωση της εποχής. Θα έβλεπε τον ιερέα του Διονύσου να κάθεται στο κοίλο του θεάτρου∙ παγκρατιαστές αθλητές να ασκούνται∙ μια ομάδα οπλιτών να προετοιμάζονται για μάχη. Ακόμη τα κτήρια του άστεος, από τους ναούς μέχρι το μητρώο μέχρι ένα απλό εστιατόριο με τα εδέσματα της εποχής θα επανέρχονται στην ζωή, ακέραια, με τα λαμπρά τους χρώματα, ως χώροι εργασίας, λατρείας και επικοινωνίας των ανθρώπων και όχι ως μην αγγίζετε-μην φωτογραφίζετε-μουσειακά εκθέματα.

Περιττό να υπομνήσω πόση εκπαιδευτική αξία θα είχε μια τέτοια αναπαράσταση για τον επισκέπτη του καθ’ αυτόν αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος θα μπορῄ δίπλα στο αυθεντικό μνημείο να θαυμάζῃ την αναπαράσταση, να συγκρίνῃ, να συγκινήται, να διδάσκεται. Επίσης στους μαθητές, που συχνά βαριούνται και δεν καταλαβαίνουν περί τίνος πρόκειται, η αναπαράσταση βοηθεί στην εποπτική διδασκαλία. Τέλος, ειδικά οι φοιτητές αρχαιολογίας είναι προφανές ότι θα ωφεληθούν εξαιρετικά από την μεταφορά των άψυχων σελίδων των βιβλίων τους σε ολοζώντανη πράξη.

Ο επιχειρηματίας από την άλλη μεριά έχει νομίζω εξασφαλισμένη πελατεία, που καθιστᾴ την επένδυσή του όχι απλώς βιώσιμη, αλλά και δυνητικά πολύ κερδοφόρο.

Μετά από όλα αυτά, εύλογα θα αναρωτηθῄ ο καλόπιστος αναγνώστης: «αφού είναι όλα τόσο προφανή και τόσο απλά, πού είναι το πρόβλημα;». Καλή ερώτηση.

Το πρόβλημα είναι ότι υποψιάζομαι πολύ έντονα ότι, αν βρισκόταν κάποιος χριστιανός πρόθυμος να δημιουργήσῃ μια τέτοια αναπαράσταση, κανείς δεν θα τον άφηνε. Κατά πρώτον, όσοι τυχόν θα υποστήριζαν την ιδέα θα γίνονταν αμέσως ύποπτοι ως «πληρωμένες γραφίδες» και «πράκτορες του κεφαλαίου». Οι εφημερίδες θα μιλούσαν για «αρχαιοτσινετσιττά» και «αρχαιοφιλία ποπκόρν». Οι διανοούμενοι θα κατήγγελλαν την ύβρη εκείνου που «αποτολμᾴ να ανεγείρῃ νέους Παρθενώνες». Το ΚΑΣ θα απέρριπτε μετά βδελυγμίας την δημιουργία «ψευδοαρχαιολογικής Ντίσνεϋλαντ». Και οι τοπικοί φορείς, ασφαλώς, θα εξανίσταντο εναντίον της «καταλήστευσης της πολιτιστικής κληρονομιάς από τους εμπόρους». Και όλοι, όλοι όμως, εν χορῴ, θα ζητούσαν από το Κράτος να κατασκευάσῃ Εκείνο μια αναπαράσταση, για να την βλέπουν οι ξένοι που τότε έτρωγαν βελανίδια αλακρέμ κ.λπ. κ.λπ. και να χάσκουν.

Αρχαιολογική Α.Ε. Ι

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (άρ. 21 παρ. 1 Ν. 3028/2002), όλα τα αρχαία κινητά που ανευρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας ανήκουν στο ελληνικό κράτος. Ως εδώ ας πούμε καλώς. Θα μπορούσε να αμφισβητηθῄ θεωρητικώς ο αποκλεισμός της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα αρχαία αντικείμενα, αλλά δεν θα ακολουθήσω εδώ αυτήν την γραμμή επιχειρηματολογίας.

Θέλω αντιθέτως σε αυτό το άρθρο να εξερευνήσω την δυνατότητα συνεργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού με ιδιώτες στο πεδίο των ανασκαφών.

Πρόταση πρώτη:

Ένας ιδιώτης θα μπορούσε να συμμετάσχῃ φυσικά σε μια κρατική ανασκαφή ως χορηγός (αναφέρομαι φυσικά σε κάποια άλλη χώρα και όχι στην κάποτε πατρίδα της χορηγίας και σημερινή μεγαλύτερη εχθρά της Ελλάδα). Με ενδιαφέρει όμως κάτι παραπάνω: μια ιδιωτική ανασκαφή υπό κρατική επίβλεψη.

Υποστηρίζω ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα συνιστούσε μια αμοιβαίως επωφελή συμφωνία. Γιατί να το επιτρέψῃ το κράτος είναι μάλλον απλό να συναχθῄ: δει χρημάτων. Το Υπουργείο μπορεί κάλλιστα να αναθέσῃ σε ένα ιδιώτη με τους απαιτούμενους πόρους την εκτέλεση των εργασιών και να επιβλέψῃ την πρόοδό τους μέσῳ της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Το ενδιαφέρον όμως είναι να δώσουμε ένα κίνητρο στον ιδιώτη να χρηματοδοτήσῃ μια εργασία τόσο δαπανηρή και χρονοβόρα όσο η ανασκαφή.

Το κίνητρο δεν μπορεί να είναι άλλο από το κέρδος. Και το κέρδος θα μπορούσε να επιτευχθῄ με δύο βασικά τρόπους.

Πρόταση δεύτερη:

Ο πρώτος είναι η διαχείριση και εκμετάλλευση του αρχαιολογικού χώρου μετά την ανασκαφή. Όπως ακριβώς ιδιωτικές εταιρείες κατασκευάζουν ένα αυτοκινητόδρομο και εισπράττουν τα διόδια επί π.χ. εικοσαετία, έτσι ακριβώς μια ιδιωτική αρχαιολογική εταιρεία θα μπορούσε να αποσβέσῃ την επένδυσή της και να απολάβῃ κέρδος από την είσπραξη των εισιτηρίων, τις πωλήσεις αναμνηστικών και αντιγράφων, ενδεχομένως από ένα εστιατόριο ή ξενοδοχείο στον παρακείμενο χώρο κ.λπ.

Συχνά όμως αυτό δεν θα είναι αρκετό, ενόψει του ότι οι μείζονες αρχαιολογικοί χώροι έχουν λίγο πολύ ανασκαφεί. Στην περίπτωση αυτή νομίζω ότι μπορούμε να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα.

Πρόταση τρίτη:

Γιατί να μην εκχωρηθῄ στον ανασκαφέα το δικαίωμα να εμπορεύεται όσα ευρήματα τυχόν κρίνωνται μη σπουδαίας αρχαιολογικής αξίας από μια αρμόδια επιτροπή του Υπουργείου; Πολύς κόσμος δεν συνειδητοποιεί ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ευρημάτων μιας ανασκαφής έχει μηδαμινή επιστημονική ή αισθητική αξία και προορίζεται κυρίως όχι βέβαια για έκθεμα σε μουσείο, αλλά για περιεχόμενο αποθηκών. Εγώ προτείνω μετά την ανασκαφή, την αποθήκευση, που περιλαμβάνει φωτογράφιση και καταλογογράφηση την πιθανή συντήρηση, την μελέτη και ενδεχόμενη δημοσίευση, όσοι λύχνοι, χάντρες, αμφορίσκοι και λοιπή αρχαία σαβούρα δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον, να παραχωρήται στον ιδιώτη προς πώληση.

Σε μια τέτοια παραχώρηση της κυριότητας φυσικά θα υπάρχουν σοβαροί περιορισμοί, που θα αποσκοπούν στην διατήρηση του ευρήματος στην καλύτερη δυνατή κατάσταση (αρχή της συντήρησης), στον έλεγχο της πορείας του μέχρι τον τελικό αποδέκτη (αρχή της ανιχνευσιμότητας) και στην διαθεσιμότητά του για πιθανή μελλοντική επιστημονική αξιοποίηση (αρχή της διαθεσιμότητας). Απαγορεύεται π.χ. η φθορά ή η καταστροφή του αρχαίου, απαιτείται άδεια του δικαιοπαρόχου για την μεταβίβαση της κυριότητας, απαγορεύεται η ενεχύραση, παραχωρείται στο ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού δικαίωμα προτιμήσεως.

Εύλογα θα αντέτεινε κανείς ότι κανείς δεν πρόκειται να ενδιαφερθῄ για αντικείμενα χωρίς αρχαιολογική αξία, και μάλιστα οι μεγάλοι συλλέκτες και τα αρχαιολογικά μουσεία του εξωτερικού. Αυτό φαίνεται πιθανόν, ενδεχομένως μάλιστα να καθιστᾴ την πρότασή μου μη βιώσιμη οικονομικά, δεν μπορώ να ξέρω εκ των προτέρων. Εκείνο που δεν είναι παράλογο όμως είναι η πώληση πολλών και φτηνών σε πολλούς αντί λίγων και ακριβών σε λίγους, με άλλα λόγια η «εκλαΐκευση» της κατοχής αρχαίων αντικειμένων.

Η αρχαιοκαπηλεία γενικά βασίζεται στην ανισορροπία προφοράς και ζήτησης αρχαιολογικών αντικειμένων, την οποία προκαλεί ακριβώς το κρατικό μονοπώλιο ιδιοκτησίας επί των αρχαίων, με αποτέλεσμα να μην ικανοποιήται η ζήτηση του ιδιωτικού τομέα. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που παρατηρείται πάντοτε σε ανάλογες περιπτώσεις, δηλαδή η μαύρη αγορά: αρχαιοκαπηλεία, λαθρανασκαφές, διαφθορά κ.λπ. Αλλά όχι μόνο: ο γεωργός που ανακάλυψε την Αφροδίτη της Μήλου και πλούτισε ο ίδιος και την προσέφερε στην ανθρωπότητα. Ο εγγονός του όμως που, χτίζοντας το σπίτι του, τυχόν ανακάλυψε τα θεμέλια κάποιου ρωμαϊκού κτίσματος, αντί να θεωρήσῃ ότι βρήκε θησαυρό, ασφαλώς θα βιάστηκε να τα γκρεμίσῃ…

Με την πρότασή μου το πρόβλημα θεωρώ ότι αντιμετωπίζεται στην ρίζα του, διότι α) οι τιμές των προς πώλησιν αρχαίων θα μειωθούν λόγῳ της νομιμότητάς τους, άρα οι πιθανοί αρχαιοκάπηλοι χάνουν πολύ από το κίνητρό τους, β) οι τόποι λαθρανασκαφών θα αντικατασταθούν σε πολύ μεγάλο ποσοστό από νόμιμες ιδιωτικές ανασκαφές υπό κρατική επίβλεψη, άρα η ουσιαστικά μόνη πηγή προς πώλησιν αρχαίων αντικειμένων θα εκλείψῃ, άρα οι πιθανοί αρχαιοκάπηλοι χάνουν και την πρώτη ύλη τους. Δεδομένου ότι αυτή η πρώτη ύλη του εμπορίου τους δεν είναι απεριόριστη ούτε ανανεώσιμη, μακροπρόθεσμα η αρχαιοκαπηλεία θα εκλείψῃ ή εν πάσῃ περιπτώσει θα χάσῃ πολλή από την σημασία της.

Μόνο πιθανό πρόβλημα είναι φυσικά η πανταχού παρούσα νεοελληνική διαφθορά. Ας σκεφτούμε όμως: εφόσον εμπιστευόμαστε τους Έλληνες αρχαιολόγους να ανασκάπτουν μόνοι τους, χωρίς να λογοδοτούν παρά στην συνείδησή τους και στην επιστημονική κοινότητα, γιατί δεν τους εμπιστευόμαστε ως επόπτες των ανασκαφών άλλων; Περιττό να υπογραμμίσω πόσο ωφέλιμη θα μπορούσε να είναι η σχέση ιδιωτών αρχαιολόγων, εργαζόμενων σε ιδιωτικές αρχαιολογικές εταιρείες, και κρατικών αρχαιολόγων, εποπτών εκ μέρους του Υπουργείου Πολιτισμού (στην περίπτωση της Ελλάδας ίσως θα έπρεπε να λέγεται Υπουργείο Εκπολιτισμού βέβαια).

Γι’ αυτά πολεμήσαμε, έγραψε ο μέγας Μακρυγιάννης. Ασφαλώς. Πολεμήσαμε για να έχουμε την πολύτιμη ελευθερία να τιμάμε, να αγαπάμε και να αγαλλώμαστε με τα σημάδια που άφησαν οι πρόγονοί μας μέσα στον ιστορικό χρόνο. Και ο καλύτερος τρόπος να αυξήσουμε αυτήν την ελευθερία είναι αυτός που περιέγραψα στο κείμενο.

Οι σταθμευματίαι

Με αυτήν την παράξενη νέα λέξη αναφέρομαι σε όλους εκείνους τους ταλαίπωρους, εκνευρισμένους, απορημένους οδηγούς που περιφέρονται περί τα οικοδομικά τετράγωνα μάταια αναζητώντας μία θέση στάθμευσης, καταρώμενοι την κυβέρνηση, την αποκεντρωμένοι διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση μαζί, βρίζοντας τους πιο τυχερούς από αυτούς, μοιραίοι και άβουλοι συνάμα.

Οι σταθμευματίες είναι συνήθεις, καθημερινοί ανθρώπινοι τύποι. Δεν κατοικούν μόνο στην μικροαστική Κυψέλη ή στην ταπεινή Αχαρνών· οποιοσδήποτε από εμάς θα μπορούσε να γίνῃ, και πράγματι γίνεται, ένας ακόμη απελπισμένος σταθμευματίας. Ενόψει δημοτικών εκλογών, πολύχρωμων αφισών, μεγαφωνικών εγκαταστάσεων και πλαστικών φυλλαδίων θέλω να αποτίσω φόρο τιμής στον Ανώνυμο Σταθμευματία και να του θυμίσω ταυτόχρονα μερικά πράγματα.

Εξ αυτοκινήσεως ερρύη τα φαύλα φυσικά. Η πρόταξη του ιωταχισμού σε πόλεις και δρόμους κατασκευασμένους σε άλλες εποχές άλλων αναγκών δεν θα μπορούσε να έχῃ ως συνέπεια τίποτε άλλο παρά την δραματική ανεπάρκεια χώρου που βιώνουμε όλοι σήμερα. Πρώτο βήμα λοιπόν η πρόληψη: αξιόπιστα, ασφαλή, καθαρά, πυκνά μέσα μαζικής μεταφοράς.

Δεύτερον: ας αναλογιστούμε το κόστος που καταβάλλουν καθημερινά οι σταθμευματίες. Καταναλώνουν άσκοπα καύσιμα, ρυπαίνοντας την ατμόσφαιρά μας, καταναλώνουν τον μη αναπληρώσιμο χρόνο τους, καταλαμβάνουν πολύτιμο χώρο οδοστρώματος κατά τις επικές αναζητήσεις τους και, ίσως το κυριώτερον, καταναλώνουν πολλή από την ψυχική τους αντοχή και ηρεμία σε μια δευτερεύουσα ασχολία.

Νομίζω ότι θα μπορούσε να γίνῃ κάτι για όλα αυτά: τέκνο της σπάνιος είναι η τιμή και η τιμή των χώρων στάθμευσης, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι σταθμευματίες, είναι πολύ υψηλή. Το τίμημα αυτό καταβάλλεται ούτως ή άλλως, απλώς τώρα το εισπράττουν οι εταιρείες πετρελαίου. Κακώς. Τι θα γινόταν όμως εάν οι Δήμοι πωλούσαν τις θέσεις στάθμευσης στους περιοίκους (οι οποίες είναι ως γνωστόν δημόσιοι κοινόχρηστοι χώροι);

Κατ’ αρχάς πολλοί θα ενδιαφέρονταν να αγοράσουν, όπως ακριβώς τις πληρώνουν και στις νεόδμητες κατοικίες. Ο Δήμος δεν θα πωλῄ όλες τις θέσεις πέριξ των οικοδομικών τετραγώνων, αλλά μόνο τις νόμιμες, όσες απέχουν πλέον των 10 μέτρων απο τις διασταυρώσεις. Για όσους λοιπόν μπορούν και επιθυμούν να αγοράσουν, το πρόβλημα έληξε. Και για τους υπόλοιπους όμως το κέρδος δεν θα είναι λίγο, εφόσον θα γλυτώσουν από τον ανταγωνισμό όσων έχουν αγοράσει. Τα δε έσοδα από τις πωλήσεις, εφόσον είναι χρήματα των δύστυχων τέως σταθμευματιών, δίκαιο είναι να δαπανηθούν για την βελτίωση των συνθηκών κυκλοφορίας (και στάθμευσης!).

Αυτά όμως όχι στην εκλογική Ελλάδα. Εδώ οι δημόσιοι χώροι είναι αδιαπραγμάτευτοι, δηλαδή τους έχει όποιος προλάβῃ ή όποιος είναι πιο δυνατός, και η στάθμευση είναι και αυτή δημόσια και δωρεάν, σαν την παιδεία ένα πράγμα.

Καλή ψήφο.

Γιατί δεν θα γίνω ποτέ πρωθυπουργός

Αυτές είναι δέκα πολιτικές –και όχι μόνο– θέσεις που υποστηρίζω, όχι σε ιεραρχική σειρά:

α. Πλήρης ισοπολιτεία στους ομοφυλόφιλους. Εδώ συμπεριλαμβάνονται κάθε είδους φορολογικά, συνταξιοδοτικά, δικονομικά και οικογενειακά δικαιώματα, με κορυφαία φυσικά ανάμεσά τους τα δικαιώματα γάμου και υιοθεσίας.

β. Αυστηρός σεβασμός της θρησκευτικής ελευθερίας. Η θέση αυτή συνεπάγεται κυρίως την κατάργηση του ψευδεγκλήματος του προσηλυτισμού, την ελεύθερη ανέγερση και συντήρηση ευκτηρίων οίκων άλλων θρησκειών, την αναγνώριση όλων των θρησκειών ως νομικών προσώπων ειδικού εκκλησιαστικού δικαίου και, ασφαλώς, την κατάργηση της ιερονομικής δικαιοδοσίας λόγῳ θρησκεύματος. Σε συνδυασμό με την θέση αυτή έρχεται και ο

γ. Χωρισμός Κράτους και Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δηλαδή: εύλογη αποζημίωση της Εκκλησίας για την περιουσία της που έχει κατά καιρούς κρατικοποιηθεί με παράλληλη διακοπή της μισθοδοσίας του κλήρου από το Υπουργείο, κατάργηση της υποχρεωτικής προσευχής και εκκλησιασμού στα σχολεία και στον στρατό. Δεν θεωρώ αντισυνταγματικό πάντως τον κατηχητικό χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τον προαιρετικό θρησκευτικό γάμο, ενῴ δέχομαι την σκοπιμότητα του χαρακτηρισμού της «επικρατούσας θρησκείας» και ό,τι αυτός συνεπάγεται, όπως σταυρό στην σημαία και στον κοντό, αγιασμούς και τιμητικά αγήματα, ως ιστορικού και κοινωνικού δεδομένου.

δ. Φιλελευθεροποίηση του Ποινικού Δικαίου, που περιλαμβάνει απεγκληματοποίηση της καλλιέργειας και χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών, απεγκληματοποίηση της εμπορίας οργάνων και της κλωνοποίησης και κατάργηση σειράς παραδοσιακών εγκλημάτων, όπως της εξύβρισης, της απλής δυσφήμησης, της βλασφημίας, της αιμομιξίας, της επαιτείας, της απόδρασης, της προσβολής συμβόλων του κράτους, της παράλειψης χρήσης κράνους από οδηγούς διτρόχων.

ε. Απόκρουση των λεγόμενων θετικών διακρίσεων, άρα και του άρ. 116 παρ. 2 Συντ. Ο ρατσισμός δεν είναι καλός ή κακός, δεν έχει πρόσημο, δεν καθαγιάζεται από τον σκοπό του.

στ. Γλωσσικός αυτοκαθορισμός: γλώσσα της διοίκησης και της εκπαίδευσης είναι εκείνη που επιθυμεί ο τοπικός πληθυσμός.

ζ. Περιωρισμένα πολιτικά δικαιώματα στους αλλοδαπούς, βασικά εκλογικό δικαίωμα στις τοπικές εκλογές.

η. Περαιτέρω φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, άρα ιδιωτικοποιήσεις, απορρύθμιση, μείωση φορολογίας. Πάσχουμε από υπερβολικό, σπάταλο, διεφθαρμένο κράτος, όχι από έλλειψή του.

θ. Δημόσια επίβλεψη του τρόπου εισαγωγής στα Πανεπιστήμια· η κρατική ιδιοκτησία τους περιττεύει. Σε σχέση με αυτό:

ι. Πραγματική αυτοδιοίκηση των δημοσίων Πανεπιστημίων: μεταφορά μονίμων πόρων, κατάργηση του ασύλου και, το κυριώτερο, μετάθεση σε αυτά της απόφασης σχετικά με τον τρόπο εισαγωγής.