Ο θάνατος ενός αγαπημένου δικτάτορα

Μία από τις αγαπημένες μου συνήθειες είναι να μπαίνω στο youtube και να παρακολουθώ βιντεάκια με αγαπημένα μου τραγούδια. Δεν είχα αμφιβολία για το ότι θα μπορούσε κανείς να βρει όλων των ειδών τα μουσικά βίντεο εκεί, ομολογώ όμως ότι αν μου έλεγε κάποιος ότι το συγκεκριμένο site είναι η χαρά του λάτρη της όπερας θα τον θεωρούσα τρελό. Κι όμως, το υλικό που ανακάλυψα είναι πράγματι εντυπωσιακό. Έχοντας, λοιπόν, περάσει κάποιες ώρες στην παρέα εξαίρετων τραγουδιστών, άρχισα να διερωτώμαι γιατί οι άνθρωποι τείνουν να λατρεύουν τους μεγάλους καλλιτέχνες – πολλές φορές μάλιστα σε βαθμό υστερίας. Ο θάνατος του Luciano Pavarotti και οι σκηνές οδυρμού που ακολούθησαν με έβαλαν και πάλι σε σκέψεις – και να τι εννοώ.

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, το να λατρεύει κανείς τη Ρούλα Κορομηλά μου φαίνεται απείρως λογικότερο από το να νιωθει κάτι αντίστοιχο για τον Pavarotti. Κι αυτό γιατί η μέση νοικοκυρά βλέπει στη Ρούλα τον εαυτό της: αφού μπόρεσε εκείνη να γίνει διάσημη και πλούσια γιατί να μην μπορεί οποιαδήποτε γυναίκα χαμηλής μόρφωσης, αδιάφορης –επιεικώς- εμφάνισης, μηδαμινής γοητείας κοκ; Και κάπως έτσι ταυτίζεσαι και μία ιστορία πάθους ξεκινά… Ακόμα και όταν βλέπουμε το Nowitzky να πάιζει μπάσκετ, νιώθουμε ότι δικαιούμαστε να αναφωνήσουμε: «ας ήμουν κι εγώ 2.14 και με όλο το χρόνο του κόσμου για προπόνηση και θα τον είχα αυτόν να μου φέρνει τις μπάλες». Κάνουμε, φυσικά, λάθος στο 99,9% των περιπτώσεων, αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να διατηρούμε το δικαίωμα της ταύτισης – η τηλεόραση και ο αθλητισμός είναι επικράτειες δημοκρατικές.

Η τέχνη, όμως, είναι μία στυγνή δικτατορία – και τις δικτατορίες τις αγαπούν μόνο οι δικτάτορες και –καμμιά φορά- και όσοι τους περιστοιχίζουν. Όταν ακούει κανείς τον Pavarotti, τον Corelli, τον Del Monaco, τον Giacomini κοκ θα πρέπει, λογικά, να νιώθει δέος και, ενδεχομένως, ζήλια. Γιατί, σε αντίθεση με τη Ρούλα και τον Ντιρκ, ο Λουτσιάνο και οι συνάδελφοί του είναι από άλλο πλανήτη: κανείς μας δεν μπορεί –ούτε καν καθ’ υπερβολήν ή για πλάκα- να υποστηρίξει ότι αν είχε καλό δάσκαλο θα γινόταν ένας καταπληκτικός δραματικός τενόρος. Ακόμα και όσοι θεωρούνται μέτριοι μπροστά στους κορυφαίους κλασικούς τραγουδιστές, έχουν ταλέντο και δυνατότητες απλησίαστες για τον μέσο άνθρωπο. Κι αν την ώρα που τραγουδούν μας συνεπαίρνει η τέχνη τους, όταν σωπαίνουν τι ακριβώς είναι αυτό που μας κάνει να τους συμπαθούμε τόσο αντί να τους ζηλεύουμε για την τύχη τους;

Κι αν οι κλασικοί τραγουδιστές είναι ένα παράδειγμα μακρινό και για πολλούς ακατανόητο, δικτάτορες μπορούν να βρεθούν σε όλο το φάσμα της τέχνης – ας μείνουμε στο χώρο της μουσικής. Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι ο Jacques Brel. Κάποιοι ίσως πήγαιναν στις παραστάσεις του για να παρακολουθήσουν το εκκεντρικό θέαμα που συχνά προσέφερε. Σε κάθε περίπτωση, όμως, έμεναν καρφωμένοι στις θέσεις τους και τον άκουγαν να τους ειρωνεύεται με τον πλέον σκληρό τρόπο, να αμφισβητεί τον τρόπο ζωής τους, να γελάει με τις ιδεοληψίες τους – και στο τέλος τον χειροκροτούσαν θερμά! Κι αν το ταλέντο του μοναδικού αυτού τραγουδοποιού τους αφόπλιζε την ώρα της παράστασης, γιατί πήγαιναν να τον ξαναδούν και τον εκθείαζαν στους φίλους τους; Είναι δυνατόν να μην τους αντιπαθείς αυτούς τους τύπους – ακόμα κι αν τους θαυμάζεις;

Ο Luciano Pavarotti ήταν ένας άνθρωπος απίστευτα ευνοημένος από όποιον μοιράζει το ταλέντο στους ανθρώπους. Αυτό έχει, νομίζω, μεγαλύτερη αξία όταν προέρχεται από έναν άνθρωπο που δεν θα τον τοποθετούσε καν στην πρώτη πεντάδα των καλύτερων τενόρων όλων των εποχών (χωρίς, φυσικά, να υπονοώ ότι η δική μου κατάταξη είναι η «σωστή» – δηλώνω ξεκάθαρα ότι δεν είμαι «ειδικός») . Κατηγορήθηκε και επιβραβεύθηκε ταυτοχρόνως γιατί έφερε τον πολύ κόσμο πιο κοντά στην όπερα – κάτι μάλλον ανακριβές αφού όποιος ακούει με ευχαρίστηση το nessun dorma δεν μετατρέπεται αυτομάτως σε φίλο της όπερας! Είναι, όμως, αλήθεια πως προσηλύτισε περισσότερο κόσμο κι από τον Beniamino Gigli, για τον οποίο λέγεται ότι κυκλοφορούσε στο δρόμο και τραγουδούσε όποιο τραγούδι του ζητούσαν οι περαστικοί! Η φήμη που απέκτησε –ας μην ξεχνάμε ότι η φυσιογνωμία του είναι πια ευρέως αναγνωρίσιμη ως η πιο αντιπροσωπευτική φιγούρα κλασικού τραγουδιστή- του έκανε περισσότερο κακό παρά καλό. Λένε πως δεν ήταν καλός ηθοποιός – και είναι αλήθεια μόνο που δεν ήταν χειρότερος από τον Jussi Bjorling που κορδωνόταν στην σκηνή και, παρόλα αυτά, έχει περάσει στο πάνθεον των κορυφαίων τενόρων. Επιπροσθέτως, η γλυκύτητα και η εκφραστικότητα της φωνής του κάλυπτε τα εκφραστικά κενά που άφηναν η σωματική του διάπλαση και η υποκριτική του μετριότητα. Δεν ήταν εντυπωσιακός – χωρίς να έχει, φυσικά, κάποιο εμφανές πρόβλημα- όταν οι κουκίδες άρχισαν να κατεβαίνουν χαμηλά στο πεντάγραμμο, αλλά δεν μπορεί κανείς να τα έχει όλα – γι΄αυτό και μαλώνουμε για το ποιος ήταν ο καλύτερος τενόρος όλων των εποχών! Τα ελαττώματά του διογκώθηκαν και η κριτική του που του ασκήθηκε ήταν συχνά παράλογα αυστηρή. Αυτά ως επικήδειος – αλλά γιατί έκλαιγαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στη Μόντενα;

Έκλαιγαν, νομίζω, από άγνοια και αμηχανία: επειδή συνηθίζεται να κλαίμε τους νεκρούς και υπάρχει η άποψη ότι όσο πιο σπουδαίος ήταν ο εκλιπών στη ζωή τόσο περισσότερος θρήνος του αρμόζει. Ποιος τους είπε, όμως, ότι ο άνθρωπος που είπε «θέλω να είμαι διάσημος παντού» θα αρκείτο σε μία ήσυχη συνταξιοδότηση; Ποιος τους είπε ότι όποιος έχει αποθεωθεί στις μεγαλύτερες σκηνές του κόσμου θα κάνει κέφι να μιλάει με τους γείτονες για περασμένα μεγαλεία; Ποιος τους είπε, ακόμα, ότι κάποιος που έχει τραγουδήσει με την παροιμιώδη άνεση που εξέπεμπε πάντα αυτός ο γελαστός τύπος θα άντεχε να τραγουδάει πια μόνο στο μπάνιο; Δεν υπονοώ ότι η απάντηση σε όλα τα παραπάνω είναι ότι αυτά θα τα απέρριπτε κάποιος σαν τον Pavarotti, παρά μόνο ότι εμείς δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Εγώ, λοιπόν, λυπήθηκα, όπως λυπούμαστε όλοι στο άκουσμα του θανάτου ενός ανθρώπου που νιώθουμε ότι, κατά κάποιον τρόπο, ήταν γνωστός μας, αλλά δεν έπαψα στιγμή να τον ζηλεύω για τη ζωή που του προσέφερε το μοναδικό ταλέντο του. Ένα ταλέντο που του επέτρεπε να καταδυναστεύει τους μέτριους, όπως η ευφυία του Μότσαρτ στοίχειωνε τον Σαλιέρι και όπως η σιδηρά πυγμή του δικτάτορα πνίγει τους υπηκόους του. Αντί οδυρμών, λοιπόν, εγώ, παραδεχόμενος την άγνοιά μου για το πως θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ο θάνατος ενός ξεχωριστού ανθρώπου, θα τον τιμήσω ενθυμούμενος μερικές καλές στιγμές του:

– La donna e mobile (σπάνιο βίντεο από τα νιάτα του Παβ)

– Nessun dorma

– Vesti la giubba

– Che gelida manina

– Una furtiva lagrima

– Celeste Aida